Birisi hamam dese, hemen aklımıza kese, peştemal, tellak kelimeleri gelir. Yüzyıllardır var olan ve halen daha yaşatılan hamam kültürümüzün en önemli parçalarından biri olan peştemal hakkında bilinmesi gereken ne varsa bu yazımızda, bakalım sizin bildiğiniz peştemal ile bizim söyleyeceklerimiz birbirini tutacak mı 🙂

Peştemal Nedir?

Hamam ve spa merkezlerinde sıkça kullanılan hatta hamam geleneğinin bir parçası olan peştemal kelime kökeni olarak Farsçadır ve anlam olarak örten kumaş manasına gelmektedir. Her ne kadar halk arasında peştemal olarak söylense de Tdk’ya göre doğru yazılışı peştamal olmaktadır.

Peştamal genel olarak hamamlarda kullanılan, örtünme amacıyla ince kumaştan dokunmuş, bele dolamak suretiyle, uçlarını birbiri içine geçirerek giyilen desenli bir kumaştır.

Peştemal’ın tarihine baktığımızda ise Osmanlı zamanında daha çok önlük olarak kullanıldığı görülmüştür, özellikle sarayda hizmetlilerin diğer kişilerden ayrılması amacıyla önlerine taktıkları dokuma kumaşıdır. İnce dokuma yapısı sayesinde hamamlarda tercih edilmeye başlanan peştamal, günümüz de Karadeniz bölgesinde önlük olarak halen daha kullanılmaktadır. Peştamalların klasik desenleri mevcuttur, bir zamanlar ipekten yapılma ve futa denilen peştamallar olsa da şuan böyle bir üretim bulunmamakta.

Peştemallar kullanım yerlerine göre ikiye ayrılmaktadır, baş peştamalı ve dolama peştamalı olarak. Baş peştamalı genellikle Karadeniz bölgesinde yoğun olarak kullanılan ve baş bölgesine yada boyun bölgesinde bağlama ile kullanılır. Dolama peştamalı ise 120×200 cm ölçülerinde olmakta ve genel olarak hamamlarda, spa merkezlerinde kullanılmaktadır, genel desen olarak ekose desenler tercih edilmektedir.

Peştamal ile ilgili karıştırılan kavramalara göz atarsak sanırım peştamal ile ilgili her şeyi öğrenmiş olacağız…

Peştamal nerede satılır sorusu genel olarak çok sorulan bir sorudur ve eğer İstanbul gibi bir yerde peştamal arıyorsanız bulabileceğiniz en iyi yer her zaman ki gibi Kapalı Çarşı olacaktır.

Günümüzde peştemal, Karadeniz bölgesinde yoğun olarak köy bölgelerinde kullanılmaktadır. Burada ufak bir ayrım bulunmakta, bilmeyenler tarafından peştamal ve keşan karıştırılmaktadır. Keşan; baş dahil üst kısımlara örtülene denir, peştamal ise bele örtülene denir.

Son zamanlarda hamamlarda kullanılan peştamal, ince yapısı, suyu geçiren ve hızlı kuruyan yapısıyla kullanım bölgeleri hamamların dışına taşmaktadır. Plajlarda yada termal otellerde, sahil kenarlarında yada otel bahçelerinde peştamal ile dolaşan, havuz başında dinlenen çok fazla kişi görürseniz şaşırmayın.

Bir ilginç soruda peştamal içine ne giyilir sorusu olmakta. Eğer hamama gitmiş iseniz peştamal altına hiç bir şey giymiyorsunuz, eğer peştamalı yazlık bölgeler de kullanacaksanız, şiddetle peştamalı havlu niyetine kullanın, yoksa başınız çok ağrır 🙂

Biraz da soru cevap olarak yazımıza devam edelim…

Peştamal hangi yöreye aittir?

Peştamal ağırlıklı olarak Karadeniz bölgesinde kullanılmaktadır, Trabzon, Rize, Giresun gibi illerde yoğun kullanılmaktadır.

Peştamal kaç parçadan oluşur?

Hamamlarda kullanılan yada Karadeniz’de önlük yada başa bağlanan tüm peştamallar tek bir parçadır. Yek pare şekilde dokunan peştamal dikişsiz olarak üretilmektedir. Hamamda giyilen peştamal tek parçadan oluşmakta, başa sarılan havlular sanırım kafa karıştırmakta, dediğimiz gibi peştamal ayrı bir kumaş, başa sarılan havlular ayrı bir dokuma türüdür.

Peştamal kuşanmak ne demek?

Peştamal kuşanmak, sanılan aksine bele peştamal dolamak değil, ahilerin bir geleneği olan, çıraklıktan kalfalığa veya kalfalıktan ustalığa geçtiklerini belli etmek üzere özel bir törenle (Şed Bağlama Töreni) bellerine peştamal sarma olarak bilinen bir adettir. Ustası tarafından beline peştamal sarılan kalfa ve ya usta, ustalığı onaylanmış, artık kendisine ait bir dükkan açabileceği anlamına gelmektedir.

Son bir not olarak ta, kadınların kullandıkları peştemalların kenarları püsküllü olmakta, erkeklerin beline doladıkları peştamal ise düz olmaktadır. Günümüzde peştamaldan yapılma bornozlar hem rahatlığı, hem inceliği hem de çabuk kuruması ile evlerde, havuzlarda, plajlarda sıkça kullanılmaktadır.

Bir sonra ki bilgilendirici yazımız da görüşmek üzere.